Zasady układania głazów i aranżacji z kamieni w ogrodach

Zadaniem projektanta jest wyczucie i zrozumienie przestrzeni, odczytanie i zinterpretowanie płynących z niej sygnałów, tak aby znaleźć na nie logiczną odpowiedź. W szczególności zadanie to dotyczy zagadnień związanych z zastosowaniem głazów.

Już w okresie neolitu plemiona rolnicze na terenach prawie całej Europy stosowały głazy w celach kultowych. Megalityczne wieże i kamienne kręgi zachowały się do dziś również na terenie Polski.

Sztuka operowania kamieniem w ogrodzie

Sztukę układania głazów doprowadzono do perfekcji w klasztorach buddyjskich, a jej zasady zapisano w XI wieku w księdze Zakuteiki. Znajduje się w niej między innymi ostrzeżenie, że nieodpowiednio ułożone głazy mogą przynieść nieszczęście, zarówno właścicielowi ogrodu, jak i temu kto je układa. Wiele sformułowanych tam zasad i praktycznych wskazówek nie straciło swojej aktualności.

Harmonia w kompozycji

Jednym z podstawowych kanonów stosowanych przy grupowaniu głazów, jest fukinsei, co można przetłumaczyć jako równowagę w asymetrii. Głazy mogą stwarzać wrażenie stabilności lub wywoływać wrażenie napięcia, integrować lub budować wyspy, przenikać przez różne elementy ogrodu tj.: potoki, wodospady, stawy, tarasy.

Niektóre kamienie oddziaływują najlepiej, gdy położone są płasko (yoko-ishi), inne gdy znajdują się w pozycji pionowej (tate-ishi). Wszystkie znajdować się muszą w odpowiedniej relacji z ogrodem, gdyż stanowią jego „twardy szkielet”.

Powinny być przynajmniej częściowo zatopione w ziemi, a nie po prostu leżeć na powierzchni.

Wymiar energetyczny

Umieszczenie głazów w ogrodzie podlega nie tylko prawom estetyki, ale jest także związane z zasadami akupunktury krajobrazu i geomancji, których nie należy lekceważyć.

Według japońskich wierzeń to właśnie w głazach mieszkają duchy mogące przeciwstawiać się złym mocom. Warunkiem tego jest jednak ich właściwe rozmieszczenie.

Głazy skupiają w sobie znaczną masę oraz energię. Są spolaryzowane niczym baterie elektryczne i oddają swoją energię otoczeniu w wielu postaciach. Również w ich ułożenie zainwestować musisz znaczne ilości energii fizycznej, a gdy chcesz (i potrafisz) uzyskać optymalny efekt, również tej przeznaczonej na kontemplacje.

Właściwości fizykochemiczne

Nie zapominaj także o fizycznych właściwościach skał.

Gdy są porowate i nasiąkliwe, działanie mrozu powoduje ich szybką erozję i rozpad.

Kiedy do budowy kaskad, potoków czy zbiorników wodnych zastosujesz głazy zawierające fosforany, spowoduje to negatywny wpływ na jakość wody. Powierzchnia kamienia pokryta zostanie mało estetycznym, trudnym do usunięcia, zielonym „futrem” z glonów.

Kamienne grupy

Gdy decydujemy się na stosowanie głazów to ich wielkość powinna być mocno zróżnicowana.

Potrzebujesz egzemplarzy od tonowych megalitów po frakcję drobnego żwiru. Sama forma kamienia, im bardziej zbliżona jest do kuli lub sześcianu, tym z reguły mniej przydatna i trudniejsza w użyciu.

Twarz i inne strony głazu

Kamień posiada swoją „twarz”, która zwrócona powinna być w kierunku z którego głaz będzie zwykle obserwowany.

Z reguły stosujemy nieparzystą liczbę głazów, o różnych wysokościach. Typowym zestawieniem jest tzw. sanzon, czyli grupa co najmniej trzech, ustawionych na planie trójkąta kamieni, która wyraża buddyjską naukę o trzech pierwiastkach. Największy z nich symbolizuje niebo, mniejszy ziemię, najmniejszy zaś człowieka.

Strony kamienia:

• mitsuki – to lico,
• mikomi – strony boczne,
• tenba – to część górna
• shiki – to zakopany fragment głazu,
• ne – to linia przecięcia z ziemią.

Kamienne ścieżki i stopnie

Płyty do chodzenia stosowane na ścieżki powinny posiadać przynajmniej 60 cm szerokości, a jeszcze lepiej 100-120cm, szczególnie gdy stosowane są do wykonywania przejść przez wodę.

W trakcie układania formy powinny być do siebie dopasowane, tak jakby pochodziły z jednej całości. Gdy nie jest to możliwe, stosuje się dodatkowo mniejsze kamienie, określane przez Japończyków „sute-ishi”.

Przeznaczone do chodzenia płaskie głazy powinny leżeć stabilnie, wystawać średnio 3-8 cm nad powierzchnię terenu lub wody. Gdy układane są w bruku czy wtapiane w drewniane tarasy, powinny znajdować się na tej samej wysokości co otoczenie.

Kaskady i wodospady

Wodospady po których spływa woda tworząc jedną tafle wody to nuno-oshi. Gdy tafla zostaje przesunięta wobec górnej osi to zwany jest wtedy kata-oshi. Jeśli spływ następuje wielostrumieniowo to mamy do czynienia z fito-oshi, jeśli zaś wodospad jest kilkuprogowy zwany jest wtedy kasane-oshi.

Formacje skalne w strumieniach i wodospady wyglądają najlepiej, gdy stosujemy kamienie posiadające w sobie „kierunek”- linie uskoków warstw geologicznych oraz spękania.

Nadają się do tego piaskowce i łupki. Powstają wtedy „punkty” – a właściwie „linia zaczepienia”, której kierunek stanowić może, podobnie jak w naturalnych formacjach skalnych, osnowę układu.

Najlepiej korzystać z lokalnie występujących w okolicy skał, szczególnie gdy pojawiają się one w sposób widoczny w krajobrazie. Podobnie jak stosowanie występujących dziko w okolicy gatunków drzew, pozwala to na nawiązanie dialogu. Poszukuj elementów wiążących ogród z otaczającym krajobrazem.

Wskazówki z otoczenia i natury

Gdy zastosujesz drzewa egzotyczne np. tuje (najbardziej rozpowszechniony chwast ogrodowy), grupowane do tego w rzędach, to dialog z naturą zostanie skutecznie zniweczony.

W założeniach miejskich, gdzie związek z krajobrazem został utracony, pozwolić możesz sobie na znaczną dowolność, zarówno jeśli chodzi o kamień jak i rośliny. W założeniach obcujących fizycznie z naturalnymi przestrzeniami otwartymi, zwracaj większą uwagę na dobór materiału.

Zwróć uwagę na kontekst lokalny

Pienińskie wapienie na morenach środkowej Polski mogą działać rażąco, w szczególności gdy starasz się przy ich użyciu naśladować formy naturalne. Lepiej od razu decydować się na rozwiązania formalne, nie ukrywające swojego „sztucznego” pochodzenia.

Pasujący do tego otoczenia kamień polodowcowy nadaje się doskonale do tworzenia stawów, potoków, źródeł czy kaskad. Może być również zastosowany do ułożenia kompozycji z kamieni.

Uzyskanie z kamieni polnych efektu naturalnej formacji skalnej, to sprawa trudna – efektu „kupy kamieni” trudno się pozbyć.

Dobór rozmiarów i kolorów

W przypadku formacji wzorowanych na naturze nie jest zalecane stosowanie tych samych wielkości kamieni obok siebie. To może dobrze wyglądać tylko jeśli dążysz do jakiegoś z góry upatrzonego efektu formalnego np. struktury muru, bruku czy kocich łbów.

Wybierając kamień zwróć również uwagę na kolor. Lepiej zostać przy określonej gamie barw, koncentrować się na kształtach, unikać „tanich” kontrastowych barwnych efektów, chyba że panujesz w pełni nad sytuacją.

Dynamika i stabilność kompozycji

W pewnych sytuacjach głazy powodować mogą mniej lub bardziej odczuwane wrażenie braku stabilności, groźbę obsunięcia się, a w efekcie odczucie zagrożenia. Efekt dramatycznego napięcia może być czasami pożądany, lecz należy stosować go jedynie w wyjątkowych sytuacjach.

Samo ułożenie głazów powinno być przeprowadzone w sposób zgodny z zasadami statyki. Głazy muszą oddziaływać na obserwatora w sposób „naturalny i oczywisty”, tak jak gdyby leżały tu od wieków. Ten efekt wzmocnić może pokrycie ich patyną z porostów, mchów i paproci, których rozwój przyspieszyć możesz np. uryną z jogurtem.

Unikaj kiczu i regularności

Ustawianie głazów w stylu „cukierniczym” jest – podobnie jak sadzenie tuji przy ogrodzeniu – nagminną plagą i dotyczy zdecydowanej większości przypadków stosowania głazów w ogrodach. Potrzeba, aby było równo, symetrycznie i na środku, jest trudnym do przezwyciężenia instynktem.

Zasady stosowane przy dekorowaniu piernika, bajaderki, tortu, prowadzą do powstawania charakterystycznych „różańców”, wokół nerkowatych zbiorników wodnych czy wysypanych korą rabat oraz efektu „kiści winogron” w przypadku skarp i zboczy.

Kamień łączy architekturę z otoczeniem

Aranżacje kamienne wraz z założeniami wodnymi, korespondują ze współczesną modernistyczną architekturą. Tafla wody i szkło fasady są podobnymi fakturami odbijającymi światło i odzwierciedlającymi przestrzeń. Doskonale nadają się do powiązania pionowych struktur architektury z poziomymi strukturami otoczenia.

Podobna korespondencja istnieć może pomiędzy kamiennymi elementami fasad, tarasów i innych struktur kamiennych. Głazy oraz powierzchnie żwirowe, swoją dynamiką tworzą kontrapunkty i żywe struktury, kontrastujące z techniczną perfekcją współczesnych materiałów budowlanych.

Mogą wnikać do wnętrza poprzez tafle szkła, tworzyć rustykalne elementy fasady i wtapiać się w drewniane pomosty – być w ciągłym dialogu między przestrzenią otwartą, architekturą, przyrodą, a jak niektórzy twierdzą kosmosem.

Zasadą nadrzędną jest harmonia

Właściwe, wzajemne relacje pomiędzy formą terenu, głazami, drzewami i wodą, niezależnie czy stworzyła je natura, czy są efektem świadomego przekształcenia, wywołują poczucie harmonii, działają terapeutycznie i relaksująco. Pomagają zachować bądź odzyskać zdrowie.

Aby odnieść jak największe korzyści, nie tylko te wizualne, warto powierzać kwestie aranżacji przestrzeni osobom będącym nie tylko „designerami” formującymi przestrzeń, według wiecznie przemijających „najnowszych” trendów, ale również potrafiącym nawiązać dialog z naturą.

Wybór głazów w kamieniołomie

„Pogromca głazów” – Jacek Płaza w trakcie wyszukiwania materiału do swoich kreacji w kamieniołomie piaskowca.

Projektant jest w stanie naszkicować jedynie ogólny zarys aranżacji kamieni i przewidzieć orientacyjną ilość materiału. Ważny etap pracy odbywa się w kamieniołomie, gdzie wybierany jest materiał. Tu wyszukuje się „aktorów”, którzy odegrają główne role, a „statystów” zamawia się na tony.

Nic nie zastąpi doświadczenia, wyczucia oraz instynktu.

Tony głazów trzeba przestawić „w myślach”, tak aby wybrać optymalne rozwiązania. Czasami robione są zdjęcia głazów, które ułatwiają stworzenie wpierw wirtualnej kompozycji.

Często głazy muszą być odpowiednio dopasowane, obrobione czy rozłupane. Istnieją sytuacje, że brakujące fragmenty są po prostu doklejane. Dla niektórych kamieni dobrać trzeba „młodszego braciszka”. W tym celu kandydaci biorący udział w „castingu” układani są obok siebie, bezpośrednio w miejscu realizacji.

Kierujący pracami wybiera, spośród rozłożonych na płasko kamieni, odpowiednich kandydatów do obsadzenia tej roli. Niektóre z nich zostają oznaczone kolorami i rozbite, tak by następnie odpowiednio sprawnie złożyć je w miejscu realizacji unikając pracochłonnych przymiarek.

Pośpiech jest złym doradcą

Układanie głazów, nowoczesnych skalniaków i innych aranżacji z udziałem kamienia to zajęcie wymagające namysłu i cierpliwości na każdym etapie.

Wybór kamienia, który ma znaleźć się w danym miejscu, następnie zrozumienie jego atutów i wybór strony do ekspozycji, wybór towarzystwa, odpowiednie posadowienie… – to wytrwała praca projektanta oraz wprawnych asystentów fizycznych operujących szpadlami, pasami transportowymi i dźwigającymi skały maszynami.

Każdej czynności należy poświęcić właściwą ilość uwagi, aby efekt był nie mniej niż Doskonały.